Tỉnh Sơn La, vùng cao hiểm trở của Việt Nam, đang phải đối mặt với thách thức lớn trong việc đưa trẻ em đi tiêm chủng đầy đủ. Điều này không chỉ liên quan đến khoảng cách địa lý mà còn gắn liền với những e ngại và hiểu lầm đã tồn tại từ lâu. Trước bối cảnh đó, dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ đã được triển khai từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2025, do CDC Sơn La phối hợp cùng PATH và Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương thực hiện. Dự án này đã mở ra một hướng đi mới trong việc tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn.

Dự án đã trao quyền và kết nối các lực lượng xã hội, tạo nên những thay đổi đáng kinh ngạc từ chính những con người gần gũi nhất với cộng đồng. Tại xã Ngọc Chiến, tỉnh Sơn La, đa số là người dân tộc Mông, nhiều phụ nữ vẫn chưa đưa con đi tiêm đầy đủ vì thiếu thông tin. Chị Lèo Thị Đẹm, Chi hội trưởng Phụ nữ xã, đã rất nhạy bén khi nhận ra rằng một buổi nói chuyện riêng về y tế khó thu hút các chị em đang bận rộn việc nương rẫy, con nhỏ.

Từ đó, chị Lèo Thị Đẹm đã mạnh dạn thay đổi, lồng ghép khoảng 30 phút nói chuyện tiêm chủng vào các buổi sinh hoạt định kỳ. Chị không chỉ nói về lợi ích vắc xin mà còn chia sẻ về tình hình dịch bệnh thực tế như uốn ván sơ sinh vẫn còn xuất hiện tại địa phương. Để tăng sức hút, chị phối hợp với cán bộ y tế tổ chức đo huyết áp, phát thuốc tẩy giun.

Kết quả, chỉ trong tháng đầu tiên tham gia truyền thông, chị đã tổ chức 7 buổi truyền thông (5 nhóm, 2 cá nhân), góp phần tăng tỷ lệ khám thai, tiêm uốn ván và nâng tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã. Đến tháng 6/2025, tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ tại xã Ngọc Chiến đạt 48,6% – gấp 4 lần so với 10,9% cùng kỳ năm 2024.

Không chỉ tại xã Ngọc Chiến, nhiều Chi hội Phụ nữ ở các xã khác cũng đã tham gia rất tích cực đưa truyền thông tiêm chủng vào hoạt động thường xuyên, cho thấy đây thực sự là một nhiệm vụ phù hợp với vai trò và thế mạnh sẵn có của họ.

Còn tại xã Phiêng Cằm, một xã khu vực III của huyện Mai Sơn (cũ), trước thời điểm sáp nhập với xã Chiềng Nơi thành xã Phiêng Cằm (mới) hiện nay, đây là nơi cư trú của khoảng 1.506 hộ, trên 8.000 nhân khẩu thuộc 5 thành phần dân tộc (Mông, Khơ Mú, Thái, Dao, Kinh). Nằm cách Trung tâm Y tế khu vực gần 86km, bản Phiêng Phụ là nơi sinh sống của 11 hộ đồng bào người Thái và hơn 100 hộ người Mông. Người dân nơi đây phần lớn không thạo tiếng phổ thông, khiến việc tiếp cận thông tin y tế gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ trẻ em được tiêm đầy đủ luôn ở mức thấp dưới 50%.

Đây là điều trăn trở nhiều năm của ông Vàng A Nếnh – Trưởng bản Phiêng Phụ. Trước đây, ông nghĩ tiêm chủng là trách nhiệm của cán bộ y tế. Nhưng sau khi được tập huấn về kỹ năng truyền thông và phối hợp liên ngành trong tiêm chủng, ông nhận ra vai trò quan trọng của mình trong cộng đồng.

Ban đầu, ông phối hợp cùng nhân viên y tế và đoàn thể tổ chức họp bản để truyền thông, nhưng những hộ gia đình còn e ngại nhất lại không tham gia. Ông chuyển hướng sử dụng loa bản để phát thông điệp đơn giản bằng tiếng Mông (do dự án cung cấp), rồi tự mình đến từng nhà để lắng nghe, giải thích về lợi ích và độ an toàn của vắc xin. Có nhà ông phải đến ba lần mới thuyết phục được. Nhờ kiên trì, cả 8 hộ ban đầu do dự đã đồng ý tiêm đầy đủ cho con.

Hiện vẫn còn 15–16 hộ trong bản cần nhắc nhiều lần mới đưa con đi tiêm. Ông Nếnh dự định tiếp tục phối hợp Hội Phụ nữ và Đoàn Thanh niên để lồng ghép tiêm chủng vào sinh hoạt cộng đồng, giúp duy trì và nâng cao nhận thức chung của bà con trong bản. Đồng thời, ông cũng sẵn sàng đến từng nhà vận động nếu cần – quyết tâm không để trẻ nào không được tiếp cận với tiêm chủng.

Thành công của dự án ‘Hỗ trợ kỹ thuật tăng cường công tác tiêm chủng tại các khu vực khó khăn tỉnh Sơn La’ không phải là những câu chuyện đơn lẻ, mà là kết quả của một mô hình phối hợp chặt chẽ, trong đó Trạm Y tế xã giữ vai trò điều phối, hỗ trợ kỹ thuật, ‘cầm tay chỉ việc’ để các lực lượng xã hội tự tin truyền thông đúng và hiệu quả.

Trưởng bản, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên là những ‘cánh tay nối dài’ không thể thiếu. Họ có uy tín và sự thấu hiểu địa phương, giúp thông điệp y tế trở nên gần gũi và thuyết phục hơn.

Cách làm hiệu quả nhất là ‘đến đúng nơi, đúng lúc, gặp đúng người, nói đúng điều người dân cần’. Việc lồng ghép vào các hoạt động sẵn có, sử dụng tiếng dân tộc và liên hệ với tình hình dịch bệnh thực tế đã chứng tỏ sức mạnh vượt trội.

Những kinh nghiệm quý báu từ Sơn La chính là tài liệu tham khảo sống động cho các địa phương, đặc biệt là các đơn vị y tế và đoàn thể sau sáp nhập, để cùng nhau chung tay tạo nên sự thay đổi bền vững trong công tác tiêm chủng.

Trong thời gian cao điểm nắng nóng như hiện nay, điều kiện thời tiết mưa nắng thất thường đang tạo ra môi trường thuận lợi cho dịch bệnh phát sinh và phát triển. Các bệnh lây truyền qua đường tiêu hóa, đường hô hấp, cũng như bệnh do muỗi truyền đang có nguy cơ bùng phát, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người dân, đặc biệt là những người cao tuổi và trẻ nhỏ.

Để giúp người dân có thêm thông tin và chủ động phòng bệnh trong mùa hè, bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với thạc sĩ, bác sĩ Lê Hoàng Nam, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Ninh Bình. Bác sĩ Lê Hoàng Nam cho biết, thời tiết nắng nóng kéo dài là điều kiện thuận lợi cho một số loại dịch bệnh phát sinh và phát triển, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm qua đường tiêu hóa, hô hấp và các bệnh có véc-tơ truyền bệnh.

Nguyên nhân là do thời tiết nắng nóng khiến cơ thể dễ mất nước, mệt mỏi, suy giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh xâm nhập và gây bệnh. Trong 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh Ninh Bình đã ghi nhận 1.497 ca tay chân miệng, 1.968 ca sởi, 930 ca COVID-19, 36 ca sốt xuất huyết Dengue, 1 ca viêm não Nhật Bản B… Tất cả đều là các ca bệnh tản phát, được phát hiện và xử lý kịp thời, không để lây lan bùng phát thành dịch.

Để chủ động phòng chống dịch bệnh, ngành Y tế Ninh Bình và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh đã triển khai kế hoạch phòng chống dịch bệnh nói chung và phòng chống các bệnh vào mùa hè nói riêng với tinh thần chủ động, kịp thời, không để dịch bệnh bùng phát, lây lan. Bác sĩ Lê Hoàng Nam khuyến cáo, để bảo vệ sức khỏe, phòng chống dịch bệnh trong mùa hè, nắng nóng, người dân cần chủ động thực hiện một số biện pháp như: Tiêm chủng đầy đủ các loại vắc-xin phòng bệnh theo đúng khuyến cáo; giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh nơi ở, nơi làm việc, học tập; thực hiện ăn chín, uống sôi, tránh ăn đồ sống, không rõ nguồn gốc; bổ sung đủ nước và dinh dưỡng; phòng tránh muỗi đốt; hạn chế ra ngoài khi nắng gắt và theo dõi sức khỏe để đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu bất thường.