TS. Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, đã đưa ra quan điểm của mình về đề xuất đánh thuế cao trên giá trị chênh lệch giữa giá mua và bán bất động sản (BĐS) theo từng lần chuyển nhượng trong dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) của Bộ Tài chính. Ông cho rằng việc này sẽ gây ra cú sốc lớn cho thị trường BĐS đang chớm hồi phục và có thể khiến thị trường trở nên đình trệ.

Theo ông Nghĩa, nếu đề xuất này được thực thi, thị trường BĐS sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng và có thể rơi vào trạng thái đình trệ. Việc đánh thuế cao không làm thị trường minh bạch hơn, mà chỉ khiến giao dịch bị đình trệ, nhà đầu tư dè dạt, thị trường mất đi sự linh hoạt cần thiết. Ông cũng chỉ ra rằng kinh nghiệm từ các nước phát triển như Singapore, Đức, Mỹ… cho thấy rằng đánh thuế cao giúp giảm đầu cơ và kéo giá nhà về mức hợp lý. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng điều này không khả thi với Việt Nam vì thị trường BĐS ở đây vẫn chủ yếu phục vụ nhu cầu để ở.

Đa phần người mua nhà không phải đầu cơ, mà là tích lũy cả đời. Nhiều người bán nhà vì lý do bất khả kháng như lấy tiền trả nợ, ly hôn, chuyển công tác… Không thể đánh đồng họ với giới đầu tư chuyên nghiệp để rồi áp mức thuế 20% trên lợi nhuận. Về giá nhà, ông Nghĩa cho rằng không riêng Việt Nam, giá BĐS toàn cầu luôn có xu hướng tăng. Tại Việt Nam, trong bối cảnh nguồn cung khan hiếm như hiện nay, thuế sẽ còn làm giá nhà tăng lên cao hơn mức tăng giá của thị trường.

Người bán sẽ cộng khoản thuế này vào giá bán và người mua – đa phần là dân thu nhập trung bình – sẽ phải gánh chịu. Mục tiêu an sinh xã hội, nâng cao đời sống người dân sẽ không đạt được nếu thị trường BĐS bị đình trệ. Ông Nghĩa lấy ví dụ cụ thể, năm 2024, Hà Nội thu hơn 48.590 tỷ đồng từ nhà đất, chiếm gần 10% tổng thu ngân sách địa phương. Nếu thị trường đóng băng vì thuế cao, thì khoản thu này cũng sẽ tụt dốc không phanh.

Ông Nghĩa cũng nhấn mạnh rằng BĐS là “đầu kéo” của nền kinh tế. Nếu thị trường này suy giảm, hiệu ứng domino sẽ xảy ra: ngân sách sụt thu, doanh nghiệp cắt giảm sản xuất, ngân hàng ôm nợ xấu, tăng trưởng kinh tế bị ảnh hưởng… Về giải pháp, ông Nghĩa cho rằng muốn giá nhà hạ nhiệt, giải pháp không nằm ở việc đánh thuế, mà phải từ gốc: tăng cung, tháo gỡ rào cản pháp lý.

Mức thuế chuyển nhượng 2% không tính theo thời gian nắm giữ là cách làm phù hợp với một thị trường BĐS còn ở giai đoạn phát triển sơ khai như Việt Nam. Việc này sẽ giúp thị trường BĐS phát triển ổn định và minh bạch hơn, đồng thời cũng giúp tăng thu ngân sách cho Nhà nước mà không làm ảnh hưởng đến nhu cầu sở hữu nhà ở của người dân.

Bộ Tài chính đang đề xuất một phương án mới trong việc tính thuế chuyển nhượng bất động sản, theo đó thuế sẽ được tính bằng 20% trên phần thu nhập tính thuế. Phần thu nhập này sẽ được xác định dựa trên chênh lệch giữa giá chuyển nhượng bất động sản trong từng lần chuyển nhượng và giá mua cùng các chi phí liên quan.

Cách tính mới này được kỳ vọng sẽ giúp điều tiết thuế một cách hợp lý và đảm bảo số thu nộp ngân sách ở mức tương đương so với mức thuế suất 2% tính trên toàn bộ giá chuyển nhượng như hiện nay. Đặc biệt, trong một số trường hợp, người nộp thuế có thể được lợi hơn nếu giá chuyển nhượng không chênh lệch nhiều so với giá mua, hoặc trong trường hợp giao dịch không phát sinh lợi nhuận, thậm chí bị lỗ.

Tuy nhiên, Bộ Tài chính cũng nhấn mạnh rằng việc áp dụng mức thuế 20% trên thu nhập cần có lộ trình phù hợp, đi kèm với tiến độ hoàn thiện chính sách, cơ sở dữ liệu và hạ tầng công nghệ để đảm bảo cơ quan thuế có thể thu đúng, thu đủ.

Dự thảo cũng đưa ra thêm một phương án khác, tính thuế thu nhập cá nhân theo thời gian nắm giữ bất động sản. Tại tờ trình dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế), Bộ Tài chính cho biết việc áp dụng thuế thu nhập cá nhân đối với hoạt động chuyển nhượng bất động sản dựa trên thu nhập thực tế phản ánh đúng bản chất kinh tế của giao dịch. Điều này tương đương với cách đánh thuế thu nhập doanh nghiệp hiện nay, với mức thuế suất 20%.

Việc chuyển đổi sang tính thuế trên thu nhập thực tế từ chuyển nhượng bất động sản được đánh giá là cần thiết để đảm bảo công bằng trong chính sách thuế và khuyến khích đầu tư vào bất động sản. Tuy nhiên, cần có những nghiên cứu kỹ lưỡng và lộ trình thực hiện cụ thể để đảm bảo quyền lợi của cả người nộp thuế và ngân sách nhà nước.

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến đóng góp cho dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế), dự kiến sẽ trình Quốc hội thông qua trong thời gian tới. Thông tin chi tiết về dự thảo có thể được tìm thấy trên trang web của Thư viện Pháp luật và các nguồn tin cậy khác.

Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) vừa gửi kiến nghị tới Chính phủ và các bộ ngành liên quan về các vấn đề kinh tế đang được quan tâm hiện nay. Trong đó, đổi mới mô hình tăng trưởng để tạo tiền đề cho tăng trưởng kinh tế là một trong năm vấn đề được NEU đề cập đến.

Cụ thể, các chuyên gia của NEU cho rằng, bên cạnh các giải pháp như tinh giảm hệ thống doanh nghiệp nhà nước và nâng cao chất lượng thể chế, tìm kiếm các nguồn thu bền vững mới để thay thế một phần cho các nguồn thu truyền thống cũng là yếu tố quan trọng.

Theo đó, Việt Nam nên cân nhắc đánh thuế căn nhà thứ hai trở đi nhằm hạn chế tình trạng đầu cơ và gamm giữ bất động sản. Đây là nguyên nhân khiến tình trạng ‘đô thị ma’ xuất hiện, kéo theo sự khan hiếm nguồn cung trên thị trường thứ cấp. NEU đánh giá, khi chi phí sở hữu căn nhà thứ hai tăng lên do thuế, những chủ thể gamm giữ sẽ có xu hướng sử dụng hiệu quả hơn bằng cách buộc phải bán bớt hoặc cho thuê, hoặc đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Từ đó, giúp tăng nguồn cung và góp phần hạ nhiệt giá nhà trên thị trường, từ đó hỗ trợ thị trường bất động sản trở nên lành mạnh cũng như tránh lãng phí tài nguyên.

Thứ hai, sửa đổi/cắt giảm gánh nặng thuế thu nhập cá nhân nên được thực hiện trong bối cảnh căng thẳng thương mại gia tăng và đối mặt với nguy cơ các quốc gia như Mỹ áp đặt thuế quan cao. Theo các nhà nghiên cứu, mức giảm trừ gia cảnh chậm được điều chỉnh, không theo kịp lạm phát và chi phí sinh hoạt thực tế, cũng như bậc thuế quá sát nhau khiến nhiều người dân, đặc biệt là tầng lớp trung lưu và thu nhập thấp phải chịu thuế ở mức cao ngay cả khi thu nhập chỉ vừa đủ để trang trải cuộc sống. Chính vì vậy, nếu điều chỉnh giảm sắc thuế này sẽ giúp tăng thu nhập khả dụng cho người dân, từ đó khuyến khích người dân tăng chi tiêu cho hàng hóa, dịch vụ trong nước và bù đắp một phần sụt giảm từ hoạt động xuất khẩu.

Thứ ba, Việt Nam nên áp dụng chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dựa trên tỷ lệ nội địa hóa của các doanh nghiệp xuất khẩu. Nhóm nghiên cứu NEU đánh giá đây là một công cụ hiệu quả để phát triển công nghiệp phụ trợ và tăng cường khả năng chống chịu của nền kinh tế trước các biến động thương mại toàn cầu. Thông qua việc chủ động nguồn cung trong nước, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ giảm thiểu được rủi ro bị ảnh hưởng từ các chính sách thương mại quốc tế bất lợi, đảm bảo tính ổn định và bền vững cho hoạt động xuất khẩu.

Năm chủ đề được các chuyên gia NEU kiến nghị lên Chính phủ bao gồm: (i) Đổi mới mô hình tăng trưởng kết hợp cải cách thể chế nhằm tạo tiền đề cho tăng trưởng kinh tế; (ii) Hoàn thiện tư duy và cách thức nhìn nhận khu vực kinh tế tư nhân; (iii) Cải thiện chất lượng đầu tư công hướng tới mục tiêu tăng trưởng trung hạn; (iv) Tăng cường phát triển nền kinh tế số và kinh tế xanh và (v) Phát triển các vùng kinh tế động lực nhằm tạo đà cho tăng trưởng kinh tế.

Cũng tại bản kiến nghị, nhóm nghiên cứu NEU nhận định, từ năm 2011 đến nay, so với các khu vực kinh tế khác, khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam còn tồn tại 3 hạn chế bao gồm: (i) có hiệu quả kinh doanh thấp nhất; (ii) có trình độ khoa học công nghệ thấp nhất và (iii) thu nhập của người lao động thấp nhất.

Đối mặt với thực trạng khu vực kinh tế tư nhân đang có biểu hiện ‘chững lại’ về mặt tốc độ, nhóm nghiên cứu đề xuất Chính phủ cần hoàn thiện chính sách thuế bình đẳng cho các doanh nghiệp tư nhân so với các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI.

Thứ nhất, cần thực hiện nhanh chóng áp dụng chính sách thuế tối thiểu toàn cầu. Theo các nhà khoa học NEU, mức thuế thu nhập doanh nghiệp phổ biến ở Việt Nam hiện nay là 20%. Tuy nhiên, thông qua các chính sách ưu đãi, khu vực FDI được hưởng mức thuế suất trung bình vào khoảng 12%, đồng nghĩa chênh lệch khoảng 2,7% so với thuế tối thiểu toàn cầu.

Thứ hai, phải giải quyết hợp lý vấn đề liên quan đến chuyển giá của các doanh nghiệp FDI. Theo đó, cần ngăn chặn hiện tượng các doanh nghiệp FDI hoạt động kinh doanh có lãi tại Việt Nam nhưng tìm cách chuyển thành chi phí nguyên nhiên vật liệu, thiết bị, tài sản trí tuệ, dịch vụ nhập khẩu với giá khá cao. Trong đó, người xuất khẩu chính là công ty mẹ ở nước ngoài để có được khoản thu lời lớn.

Cuối cùng, xóa bỏ tình trạng trốn thuế của các doanh nghiệp FDI thông qua chính sách chuyển giá bất hợp lý. Nhóm nghiên cứu NEU cho rằng cơ quan chức năng cần nghiên cứu áp dụng các biện pháp phòng chống trốn và tránh thuế đang áp dụng tại các nước tiên tiến để giải quyết vấn đề trên.

Từ năm 2011 đến nay, lợi nhuận trước thuế bình quân của một doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 0,52% của doanh nghiệp nhà nước và gần 3,1% của doanh nghiệp FDI, đồng thời năng suất lao động chỉ bằng 34% năng suất lao động của khu vực doanh nghiệp nhà nước và khoảng 69% năng suất lao động của khu vực FDI.

Bên cạnh đó, theo số liệu từ Cục Thống kê (2023), nếu xét các doanh nghiệp chế biến chế tạo khu vực tư nhân hiện nay, tỷ lệ sử dụng công nghệ lần lượt là 12%, 23% và 56% (cao, trung bình và thấp). Ngoài ra, thu nhập bình quân của người lao động doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 57,1% doanh nghiệp nhà nước, 78,4% doanh nghiệp FDI.