Đầu vụ sầu riêng năm nay, tại vùng sản xuất của Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, xã Pơng Drang, tỉnh Đắk Lắk, các thương lái sầu riêng đang tích cực tìm kiếm mối hàng. Tuy nhiên, giá đặt mua tại vườn năm nay chưa bằng 80% giá đầu vụ năm ngoái.

Ông Nguyễn Hữu Chiến, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Tân Lập Đông, cho biết cả thương lái và nông dân đang tỏ ra thận trọng. Họ không chỉ lo lắng về sức mua của thị trường giảm hay giá bán thấp, mà còn quan ngại về vấn đề dư lượng chất Vàng O, Cadimi có thể khiến xuất khẩu sầu riêng lại bị gián đoạn như hồi đầu năm.

Ông Chiến chia sẻ: “Việc này phụ thuộc vào Cơ quan quản lý nhà nước phải kịp thời phát hiện nguyên nhân tồn dư chất này, từ đó triển khai cho hợp tác xã, rồi mới phổ biến đến người dân. Hiện tại, bà con không biết nó tồn tại ở giai đoạn nào. Rất bị động”.

Nỗi lo về nghẽn xuất khẩu vì vấn đề dư lượng cũng đang đè nặng lên các doanh nghiệp. Ông Vũ Quang Phúc, Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Trung Bảo Tín, doanh nghiệp chuyên xuất khẩu nông sản ở tỉnh Đắk Lắk, cho biết công ty đang rất thận trọng trong khâu thu mua, bảo quản và kiểm định.

Trong một thập kỷ qua, ngành sầu riêng Việt Nam đã phát triển với tốc độ chưa từng có, từ 32.000ha năm 2015 lên gần 180.000ha vào năm 2024, trở thành nông sản xuất khẩu chiến lược, với kim ngạch vượt 3 tỷ USD. Tỉnh Đắk Lắk vươn lên đứng đầu cả nước với gần 39.000ha và vụ này đã có 41.000ha sau khi có thêm diện tích sáp nhập từ địa bàn Phú Yên.

Tuy nhiên, tăng trưởng “nóng” cũng đang tạo ra những “rạn nứt” âm ỉ. Ông Vũ Phi Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Nông sản Cao Nguyên (Sarita), lo lắng về chất lượng canh tác không đồng đều, nhà vườn sản xuất theo kinh nghiệm là chính, người trồng không được trang bị kiến thức về phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, vật tư đầu vào.

Ông Hùng nói: “Thực trạng mở rộng vùng trồng hiện nay không đi đôi với năng lực canh tác thì rất mạo hiểm. Thứ hai là sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực không đồng nhất vì chúng ta không đặt chuẩn nào cho quy trình canh tác sầu riêng. Chúng ta cũng chưa có dữ liệu cập nhật từ các vùng trồng, cho nên việc tạo ra sầu riêng đúng quy chuẩn chất lượng là rất khó khăn”.

Ông Lê Văn Thành, Phó Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp sạch Krông Pắc, cho rằng vấn đề chất lượng hay dư lượng mới chỉ là phần ngọn dễ nhìn thấy ở ngành sầu riêng. Thực tế hoạt động của hợp tác xã cho thấy, căn cơ bất cập nằm ở sự kém minh bạch, thiếu chuẩn mực của các quy trình, quy phạm.

Mã số vùng trồng là lý lịch, là tài sản của người trồng. Việc cấp mã vùng phải trở thành chỉ tiêu nhiệm vụ cụ thể của từng cấp chính quyền, từ cấp xã trở lên. Không thể để tình trạng như hiện nay, chính quyền ngồi chờ người dân, doanh nghiệp đến xin cấp mã số vùng trồng. Một vùng nông nghiệp chủ lực thì chính quyền phải chủ động hỗ trợ người dân thực hiện việc này.

Thực tế cho thấy, những lô hàng bị trả lại do chất lượng và dư lượng đều phát sinh từ những điểm yếu về quy trình, quy chuẩn và minh bạch quản lý. Với loạt điểm yếu này, những tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc giảm đến 74% kim ngạch, thị phần cũng sụt giảm mạnh từ hơn 42% xuống chỉ còn 28,2%, đe dọa mục tiêu phát triển bền vững.

Bài toán đặt ra không chỉ là kỹ thuật canh tác, mà là cơ chế quản lý chặt chẽ và sự đồng hành thực chất giữa Nhà nước, doanh nghiệp và nông dân, để xây dựng một chuỗi giá trị sầu riêng thực thụ – nơi người trồng, doanh nghiệp và Nhà nước cùng giữ vị ngọt bền lâu.

Tỉnh Bắc Ninh đang tích cực đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số trong ngành Nông nghiệp, với mục tiêu nâng cao hiệu quả quản lý và sản xuất. Chuyển đổi số được xem là một giải pháp đột phá, giúp tạo động lực mới cho sự tăng trưởng của ngành Nông nghiệp, đồng thời tối ưu hóa các khâu sản xuất, giảm thiểu chi phí và tăng lợi nhuận.

Tỉnh Bắc Ninh đã xác định nông nghiệp là một trong 9 lĩnh vực ưu tiên trong lộ trình chuyển đổi số. Mục tiêu của tỉnh là nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực, cũng như tối ưu hóa các khâu sản xuất. Việc này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả quản lý mà còn góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm nông nghiệp.

Một trong những hiệu quả đáng kể của chuyển đổi số trong ngành Nông nghiệp của tỉnh Bắc Ninh là việc đưa vào vận hành Trung tâm giám sát, điều hành quản lý bảo vệ rừng. Trung tâm này được trang bị 9 hệ thống camera tại các điểm đỉnh núi cao để quan sát, cảnh báo cháy rừng, chặt phá, lấn chiếm rừng. Đồng thời, 19 hệ thống camera được đặt tại các cửa rừng để quan sát và tự động cảnh báo khi có người, phương tiện xuất hiện tại các khu vực cửa rừng.

Trong lĩnh vực chăn nuôi, tỉnh Bắc Ninh đã vận hành hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu quản lý về chăn nuôi, cũng như cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm. Ngoài ra, tỉnh đã xây dựng mô hình ứng dụng công nghệ số vào nuôi ghép cá trắm cỏ; công nghệ Biofloc vào nuôi cá rô phi thâm canh trong ao; và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý dịch bệnh động vật trực tuyến.

Để đảm bảo chuyển đổi số mang lại hiệu quả thiết thực, trong thời gian tới, ngành Nông nghiệp Bắc Ninh sẽ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Một trong những nhiệm vụ quan trọng là hoàn thiện hạ tầng công nghệ số hiện đại, đồng bộ và nâng cao trình độ, năng lực tiếp cận, đưa công nghệ số vào quản lý và sản xuất nông nghiệp.

Tỉnh Bắc Ninh cũng đang hoàn thiện hạ tầng số, phát triển nông nghiệp thông minh dựa trên nền tảng dữ liệu. Điều này bao gồm việc xây dựng hệ thống dữ liệu lớn về đất đai, cây trồng, vật nuôi, thời tiết, môi trường, tự động hóa quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc và phát triển thương mại điện tử. Qua đó, tỉnh hy vọng sẽ giúp khắc phục điểm yếu cố hữu của sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, tạo thuận lợi cho nông sản tiếp cận trực tiếp với người tiêu dùng.

Một số điển hình về chuyển đổi số trong ngành Nông nghiệp tại Bắc Ninh bao gồm việc Hợp tác xã Nông nghiệp xanh Yên Thế đã tiên phong thực hiện gắn tem truy xuất nguồn gốc đối với sản phẩm gà đồi Yên Thế từ nhiều năm nay. Hiện nay, nhiều cơ sở chăn nuôi đã áp dụng hệ thống cảm biến điều khiển tiểu khí hậu chuồng nuôi, cho ăn và cấp nước uống tự động.

Thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, tỉnh đã xây dựng bản đồ số hóa các vùng sản xuất tập trung, vùng chuyên canh nông sản chủ lực và mã số vùng trồng quy mô từ 10 ha trở lên. Cùng đó, thực hiện số hóa vùng trồng cây ăn quả tập trung để quản lý quy trình sản xuất VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ; xây dựng cơ sở dữ liệu về các sản phẩm khu vực trồng trọt trọng điểm, áp dụng phần mềm số hóa quy trình chấm điểm, đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP.

Trong thời gian tới, ngành Nông nghiệp Bắc Ninh sẽ tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào sản xuất, kinh doanh nông nghiệp, chú trọng phát triển thương mại điện tử, số hóa dữ liệu sản xuất, kinh doanh, làm cơ sở cho việc quản lý, truy xuất nguồn gốc sản phẩm.