Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn cầu, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn di sản, tăng cường khả năng tiếp cận và hội nhập vào kỷ nguyên số. Tại Việt Nam, nhiều bảo tàng vẫn đang hoạt động theo mô hình truyền thống, và việc tích hợp công nghệ số vào hoạt động bảo tàng vẫn còn nhiều thách thức.
TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm về sự cần thiết của việc thành lập phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng tại Việt Nam, sau chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Theo ông, đây là bước đi quan trọng để hiện đại hóa công tác bảo tàng, bảo tồn di sản một cách bền vững, và thu hút công chúng thế hệ mới.
Ba Lan là một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động tại Đông Âu, nơi mà việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan thực hiện nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, cũng như đăng tải nội dung lên các nền tảng số.
Một điểm đáng chú ý trong mô hình của Ba Lan là việc trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp cho các bảo tàng. Những studio này được trang bị hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao, giúp số hóa chi tiết từng hiện vật và tác phẩm nghệ thuật với chất lượng cao.
Quá trình số hóa và cập nhật dữ liệu lên hệ thống nền tảng số giúp lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, và tư liệu của bảo tàng. Điều này không chỉ giúp bảo tàng bảo tồn di sản mà còn tạo điều kiện chia sẻ thông tin với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên, và công chúng trong nước và quốc tế.
Ở Việt Nam, mặc dù nhận thức về tầm quan trọng của chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang tăng cao, nhưng phần lớn các bảo tàng vẫn hoạt động theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy vọt về công nghệ, các bảo tàng sẽ khó bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng.
Một trong những rào cản lớn là sự thiếu hụt nguồn lực và hạ tầng công nghệ để triển khai chuyển đổi số một cách đồng bộ và bền vững. Hầu hết việc số hóa hiện vật tại các bảo tàng Việt Nam, nếu có, thường được thực hiện một cách rời rạc, thông qua các dự án ngắn hạn và thuê ngoài, dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, và khó duy trì.
Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam được xem là giải pháp cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu, và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.
Để bắt kịp xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới, việc tích hợp công nghệ số và thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Bằng cách này, các bảo tàng Việt Nam có thể hiện đại hóa hoạt động, tăng cường khả năng tiếp cận di sản, và đóng góp vào sự phát triển bền vững của lĩnh vực văn hóa trong kỷ nguyên số.
…
